ලෝක මානසික සෞඛ්‍ය දිනය පසුගිය ඔක්තෝම්බර් 10 වැනිදාට යෙදී තිබුණි. සමාජයේ අවධානය ඉතා අඩුවෙන් යොමු වන මානසික රෝගීන්ගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ මනෝ වෛද්‍ය විශේෂඥ වෛද්‍ය නීල් ප‍්‍රනාන්දු සමඟ කල සාකච්ඡාවක් ඇසුරෙන් මෙම ලිපිය සකස් වේ.මානසික රෝගීන් යනු අනෙක් සාමාන්‍ය මිනිසුන් මෙන්ම අයිතිවාසිකම් හා වරප‍්‍රසාද හිමි පුද්ගල කාණ්ඩයකි. ඔවුන් වෙනුවෙන්ද නීතිගත වූ නෛතික පටිපාටීන් ඇති අතර ලංකාවේ මානසික රෝගීන් සම්බන්ධයෙන් දැනට කි‍්‍රයාත්මක වන මූලික නෛතික ලියවිල්ල 1870 ගණන් වල සම්පාදනය කල මානසික සෞඛ්‍ය ආඥ පනතයි. ඉන්පසු 1974 වසරේ සුළු සංශෝධනයකට ලක් වූ මෙම ආඥ පනතේ යල් පැන ගිය ස්වභාවය නිසාම ලංකාවේ මානසික රෝගීන්ගේ මානව හිමිකම් කඩවීම විශාල ලෙස සිදුවේ.වසර එකසිය තිස් අටකට පසුවත් කි‍්‍රයාත්මක වන ආඥ පනතේ ඇති ප‍්‍රධානතම දුර්වලතාව එය නූතන ප‍්‍රතිකාර ක‍්‍රම හා නොගැලපීමයි. සාමාන්‍යයෙන් මානසික සෞඛ්‍ය ආඥ පනතකින් ඉටුවිය යුතු මූලික අරමුණු කිහිපයකි.
01. රෝගීන් සඳහා අත්‍යවශ්‍ය ප‍්‍රතිකාර ලබා දීමට ආඥ පනතින් ඉඩ සැලසිය යුතුයි.
02. රෝගීන්ගෙන් මහජනතාවට යම් කරදරයක්, හිරිහැරයක්, ප‍්‍රශ්නයක් ඇතිවන්නේ නම් එය වළක්වා ගැනීමට විධිවිධාන යෙදිය යුතුයි.
03. මේ සියළු විධි විධාන රෝගියාගේ මුලික අයිතිවාසිකම් රැකෙන පරිදි සැලසිය යුතුයි.
ලංකාවේ දැනට ක‍්‍රියාත්මක වන ආඥ පනතින් ප‍්‍රධාන ලෙසම රෝගියාගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳව කිසිඳු සඳහනක් නැත.
එසේම දැනට මෙරට සිටින මානසික රෝගීන් වෙනුවෙන් ක‍්‍රියාත්මක වන්නේ එම යල් පැන ගිය පැරණි ආඥ පනතට අනුව වන අතර එමඟින් එහි පවතින ඇතැම් නීති හේතුවෙන්ද තවදුරටත් මානසික රෝගීන්ගේ අයිතීන් කඩවෙයි. දැනට ආඥ
පනතේ යම් කෙනෙක් ස්වෙච්ඡාවෙන් ප‍්‍රතිකාර සඳහා රෝහලට ඇතුල් වුවද ඔහුට හෝ ඇයට ස්වේච්ඡාවෙන් ඉන් බැහැරවිය නොහැක. රෝගියාගේ පිටවීම මනෝ වෛද්‍ය විශේෂඥවරයෙක් විසින් තීරණය කළ යුතු අතර රෝගියාට එම අයිතිය ලබා දී නැත. එසේම තමාගේ අකමැත්තෙන් හෝ තමා නොදැන ප‍්‍රතිකාර සඳහා රෝහලට ඇතුල් කල අවස්ථාවක ඒ පිළිබඳ අභියාචනයක් කිරීමට හෝ ඉල්ලීමක් කිරීමට ද රෝගියාට කිසිඳු අයිතියක් ලබා දී නැත. වෙනත් රටවල පවතින නව ආඥ පනත් අනුව එම ඇතුල් කීරීම් යුක්ති සහගතද යන්න පරීක්ෂා කිරීමට ස්වාධීන මණ්ඩලයක් තිබෙන නමුත් ලංකාවේ එවැනි හැකියාවක් නොමැත.මීට අමතරව යම් අපරාධ වරදක් කල පසු ඔහුට හෝ ඇයට මානසික රෝගයක් ඇති බවට පරීක්ෂා කිරීම සඳහා අධිකරණ නියෝගයක් මත රෝහල්ගත කරන අයගේ මානව හිමිකම් කඩවීම ඉතා ඉහල මට්ටමක පවතී. සාමාන්‍යයෙන් වරදක් කොට උසාවියට ඉදිරිපත් කරන රෝගීහු මෙරට නීතිය අනුව සලකන්නේ වෙනත් අපරාධකරුවන් හා සමානවමය. ඔවුන්ද රෝහල වෙත පැමිණිය යුත්තේ බන්ධනාගාරය හරහා වන අතර නැවත නිදහස් කිරීමේදීද යා යුත්තේ බන්ධනාගාර හරහාමය. අධිකරණ නියෝග මත රෝහලට පැමිණෙන රෝගීන් ද රෝහලට පැමිණීමට පෙර රිමාන්ඞ් බන්ධනාගාරයේ සිටිය යුත්තේ වෙනත් වරදවල් සඳහා රිමාන්ඞ් බන්ධනාගාර ගත වූ සැකකරුවන් සමඟය.
එසේම පොලීසිය මඟින් අත්අඩංගුවට ගත් යම් වරදක් කළ අයෙකුට මානසික රෝගයක් පවතීද යන්න නිශ්චිය කරගත යුතු අවස්ථාවක එම බලය ලැබී ඇත්තේ අංගොඩ රෝහලට පමණි. බදුල්ල වැනි දුර පළාත්වලින් අධිකරණ නියෝග මත එවන රෝගීන් ද අංගොඩ රෝහලට ඇතුළත්ව එම වාර්ථාව ලබා ගත යුතුය. ඒ සඳහා අවම ලෙස සති දෙකක කාලයක් ගත වේ. ඊට හේතුව සම්පූර්ණයෙන්ම මෙරට මානසික රෝග සම්බන්ධව ආඥ පනත කි‍්‍රයාත්මක වන්නේ අංගොඩ මානසික රෝහලේ පමණක් වීමයි. එම ආඥ පනතට අනුව මානසික රෝග සඳහා ප‍්‍රතිකාර කරන ස්ථානයක් ලෙස නීතිගත වී ඇත්තේ අංගොඩ රෝහල පමණි.
මේ නිසා බදුල්ලේ දී වරදක් කළ පුද්ගලයෙක් බදුල්ල පොලීසියෙන් අත්අඩංගුවට ගෙන එය අපරාධ වරදක් නම් රෝගියා මහේස්ත‍්‍රාත් උසාවියට ඉදිරිපත් කරන අතර උමතු රෝගයක් වැළඳුන කෙනෙක් නම් දිස්ති‍්‍රක් උසාවියට ඉදිරිපත් කරයි. එහිදී රෝගියා අධිකරණ නියෝග මත අංගොඩ රෝහලට යොමුකරන අතර ඊට පෙර රෝගියා බදුල්ල බන්ධනාගාරයේ රඳවා තබයි. ඉන් පසු කෙලින්ම අංගොඩ රෝහලට එවනවා වෙනුවට වැලිකඩ බන්ධනාගාරයට යවයි. රෝගියා අංගොඩට එන්නේ ඉන් අනතුරුවය. නැවත ඔහු නිදහස් වී යා යුත්තේද ඒ පටිපාටියටමය.
අංගොඩ රෝහලේ කොළඹ දිසා අධිකරණයේ ජංගම දිසා අධිකරණයක් පිහිටුවා ඇති අතර එය රැස්වන්නේ සති දෙකකට වතාවකි. එනිසා රෝහලට පැමිණෙන රෝගීන්ද එම සති දෙකක කාලය රෝහලේ රැදී සිටිය යුතුය. මේ වන විටද කිසිඳු රෝගී තත්ත්වයක් නොමැතිව රෝහල් ගතවී සිටින පුද්ගලයන් අංගොඩ
සිටී. මෙම පටිපාටියට කටයුතු සිදුවීමේ ප‍්‍රමාදය වළක්වා ගැනීමට නම් රෝගීන් විසින් අධිකරණයට මෝසමක් ඉදිරිපත් කළ යුතුය.ඕනෑම මානසික රෝගී ප‍්‍රතිපත්තියක හෝ ඔවුන් වෙනුවෙන් ක‍්‍රියාත්මකවන වැඩසටහනක මානසික රෝගීන් වෙනුවෙන් ක‍්‍රියාත්මක වන මානව අයිතිවාසිකම් පවතී.
01. සෑම අයෙක්ම සමානාත්මතාවයෙන් යුතුව සැලකීම.
02. වෙනත් රෝගීන්ට මෙන්ම වෙනස් කොට නොසැලකීම.
03. රෝගියාගේ පෞද්ගලිකත්වය ආරක්ෂා වන ආකාරයට ප‍්‍රතිකාර කිරීම.
04. රෝගියාගේ ස්වාධීත්වය. එනම්, තමා කැමති වෛද්‍යවරයෙකුගෙන් ප‍්‍රතිකාර ලබා ගැනීමේ අයිතිය හා තමාගේ රෝගය පිළිබඳව නිවැරදි තොරතුරු ලබා ගැනීමේ අයිතිය .
05. ආගම ඇඳහීමේ හා ගමන් බිමන් යාමේ අයිතිය.
මානසික රෝගයේ ස්වභාවය අනුව රෝගියාගේ කැමැත්ත නොමැතිව අත්‍යවශ්‍ය ප‍්‍රතිකාර කිරීමට සිදුවන අවස්ථා උදාවන අතර එවිට ප‍්‍රතිකාර ගැන රෝගියාගේ කැමැත්ත ලබා ගැනීම යන අයිතිය කඩවන මුත් එහිදී රෝගියාගේ මූලික අයිතීන් හෝ රැක දීමට අදාල පාර්ශ්වයන්ට වගකීමක් ඇත.
1991 එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලයේ සම්මත වූ මානසික රෝගීන්ගේ ආරක්ෂාව හා මානසික සෞඛ්‍ය වර්ධනය සඳහා වූ යෝජනාවලට අනුව මානසික රෝගීන් උදෙසා රැුකිය යුතු මූලික මිනිස් අයිතිවාසිකම් සඳහන් කර ඇති අතර ඉන් මූලික ප‍්‍රතිපත්ති 25ක් සිවිල් අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ පටිපාටිය යටතට ද, ප‍්‍රතිකාර සඳහා පහසුකම් ඇතිකිරීම හා ලැබෙන ප‍්‍රතිකාරවල ගුණාත්මක භාවය තහවුරු කිරීම යටතට ද ඇතුලත් වේ.
ඒ අනුව :
01. රෝගියාගේ මූලික නිදහස තහවුරු කිරීම හා මූලික අවශ්‍යතා තහවුරු කිරීම.
02. මානසික රෝගය නිශ්චය කර ගැනීමේ නිවැරදි ක‍්‍රමවේදයක් භාවිතා කිරීම.
03. රහස්‍යභාවය ආරක්ෂා කිරීම හා අනන්‍යතාව හෙළි නොකිරීම.
04. ප‍්‍රතිකාර කිරීමේ සම්මත තත්ත්වයන් තිබීම.
05. කැමැත්තකින් තොරව ඇතුල් කිරීමේදී රෝගියාගේ අයිතීන් හැකි තරම් සුරැකීම.
06. රෝහල්ගතව සිටින රෝගීන්ට අවශ්‍ය පහසුකම් ලබා දීම.
07. රෝගියාගේ තත්ත්වය ගැන ස්වාධීනව සොයා බැලීමේ අවකාශය තිබීම.
08. මානසික රෝගයක් නිසා අපරාධයක් කළ අයගේ අයිතිවාසිකම් ගැන සැලකිලිමත් වීම.
යන ක
රුණුද ඊට අදාල වේ.
රටක රජය හා අනෙක් සෞඛ්‍ය සේවා නිලධාරීන් ප‍්‍රතිපත්තිමය වශයෙන් හා ක‍්‍රියාකාරීත්වයෙන් ද මෙම සේවාවන් මානසික රෝගීන් වෙත ලබා දීමට බැඳී සිටී. නමුත් ලංකාවේ මානසික රෝගීන්ගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳව කථාකිරීමේ දී එකී අදාළ විධිවිධාන සැකසී ඇත්තේ රෝගීන්ගේ අයිතිවාසිකම් පිළිබඳ කිසිඳු අවධානයක් යොමු නොකරය. ප‍්‍රතිකාරමය වශයෙන් මානසික සෞඛ්‍ය පිළිබඳ විවිධ පාර්ශ්වයන් දක්වන උනන්දුව නීතිමය වශයෙන්ද තහවුරු කර ඔවුන්ද මනුෂ්‍යයින් ලෙස සලකා ඔවුන්ගේ අයිතිවාසිකම් රැක දීම හැකි ඉක්මනින් සිදුවිය යුත්තකි.
- තාරා ශී‍්‍ර රාම්
Back to HOME ....
No comments:
Post a Comment